Kwelwater terug op historisch landgoed
De natuur bloeit weer op door herstel eeuwenoud watersysteem
Landgoed Middachten ligt aan de rand van de Veluwe. Als ‘huisecohydroloog’ weet Karel Hanhart alles over de waterhuishouding op het 900 jaar oude landgoed. Hij legt uit hoe het watersysteem en de natuur op het landgoed zijn hersteld en actief in stand worden gehouden.
Kasteel Middachten en de beroemde Middachter bronbossen bevinden zich op een bijzondere plek, aan de voet van de stuwwal van de Veluwe, op de overgang naar de uiterwaarden van de IJssel. Van oudsher komt het regenwater dat op de stuwwal in de bodem zakt, als kwelwater omhoog in de bronbossen: een nat bosgebied vol kleine bronnetjes. Doordat dit water onderweg kalkrijke leemlagen passeert, is het kalkrijk. Hierdoor groeien hier unieke planten als de Slanke sleutelbloem en het Knikkend nagelkruid.
Ooit kleurden grote delen van de bronbossen elk voorjaar geel en groen van bloemen, maar sinds de twintigste eeuw liep die bloemenpracht sterk terug. In de jaren negentig kwam ecohydroloog Karel Hanhart voor het eerst op het landgoed.
headerfoto: Ron Oostveen
Verdiepte sloten voeren kostbaar kwelwater af
Karel: “De aanname was dat de soorten achteruitgingen door bemesting van hoger gelegen akkers en de winning van grondwater op de Veluwe. Maar toen ik watermonsters ging nemen, viel mij iets anders op: de hoogste bronnen vielen droog en de hoeveelheid water uit de lagere bronnen nam af. Het schone kwelwater welde op in de sloten in de uiterwaarden van het Middachterbroek. Deze sloten waren in de jaren zeventig en tachtig verdiept voor de landbouw, waardoor het kostbare kwelwater onder het bronbos doorstroomde en via de sloten werd afgevoerd naar de IJssel.”
In nauwe samenwerking tussen Provincie Gelderland, Waterschap Rijn en IJssel, landgoed Middachten en de biologische pachter werd dit grondig onderzocht. Daaruit bleek dat de verdiepte sloten inderdaad de belangrijkste oorzaak vormden van de verdroging van de bronbossen.
Karel Hanhart
Ecohydroloog
Waterpeil verhoogd
Om de droogte te bestrijden, werden de sloten verondiept. Karel: “In de jaren tachtig was de bodem van veel sloten in het Middachterbroek door de kleilaag heen gegraven tot in het zand. Hierdoor stroomde zomer en winter veel meer kwelwater weg dan voorheen. Ik heb daarom aanbevolen om de sloten te verondiepen met klei, zodat ze alleen nog regenwater afvoeren. Daardoor wordt de kweldruk onder de kleilaag hersteld en welt het kostbare, kalkrijke grondwater weer op in de bronbossen.”
Uit de metingen blijkt dat de kwel in de bronbossen voor een belangrijk deel is hersteld. En dat heeft direct effect: zeldzame planten keren terug. En dat in een tijd waarin verdroging elders juist toeneemt.
Slanke sleutelbloem
Dotterbloem
Karel: “Waterbeheer blijft een puzzel. Op het landgoed staan eeuwenoude eiken, de zogenoemde Twaalf Apostelen. We willen niet dat deze monumentale bomen met hun wortels in het water komen te staan en daardoor verrotten. Daarom houden we het grondwaterpeil en de stuwpeilen van grachten en beken nauwlettend in de gaten, afgestemd op zowel natuur als cultuurhistorie.”
In 2017 werd het project uitgevoerd. Karel houdt sinds 2004 nauwgezet de waterstand en kweldruk in de gaten. Hij grapt: “Het waterschap zegt wel eens dat ik het landgoed lekgeprikt heb met mijn vijftig peilbuizen.”
Nog steeds droogte voelbaar
Tegelijkertijd is ook op Landgoed Middachten het effect van de droogte van de afgelopen jaren voelbaar. Niet alle delen zijn, ondanks het verondiepen van de sloten, natter geworden.
Karel: “Ik doe dit werk al jaren en ik zie steeds vaker de effecten van klimaatverandering. Denk aan de droge zomers van de afgelopen jaren. Zelfs de slotgracht rond het kasteel staat steeds lager. Dat lijkt een luxeprobleem, maar het wordt mede veroorzaakt door de daling van het IJsselpeil – en dat raakt uiteindelijk heel Oost-Nederland.”
Wildlife Estate Label
Op Landgoed Middachten is de verdroging in ieder geval deels afgewend. Die inzet is niet onopgemerkt gebleven: in 2020 ontving het landgoed het Wildlife Estate Label, een internationale erkenning voor duurzaam beheer van landgoederen. Een mooie beloning voor dit belangrijke werk!
Ook werken aan duurzaam waterbeheer en natuurontwikkeling? Eelerwoude helpt graag verder.
