Heidegebieden Lemelerberg opnieuw verbonden

Het grote heidegebied bovenop de stuwwal was in de loop der jaren voor een groot deel dichtgegroeid met bos. Wat overbleef waren vier kleine, van elkaar gescheiden heidevelden. Een probleem voor de biodiversiteit en specifieke soorten in het gebied: in de geïsoleerde heidevelden kunnen doelsoorten als de zandhagedis en heideblauwtje hun soortgenoten elders niet meer bereiken. Daarnaast vormt het omliggende bos een barrière voor zaden van heide en kruiden om zich te verspreiden. Ook de aanwezige jeneverbessen waren omsloten geraakt door bomen en dreigden te verdwijnen.

Biodiversiteit

Om de heide te herstellen en de biodiversiteit in het gebied te versterken heeft het Overijssels Landschap in opdracht van de provincie in 2016 besloten om 110 ha bos om te vormen naar heide om zo de vier geïsoleerde gebieden weer met elkaar te verbinden. Eelerwoude werd gevraagd dit project te begeleiden.

Eelerwoude: “Landschap Overijssel had de omzetting van bos naar heide en de restauratie van het landschapspark al in grote lijnen ingetekend. Aan Eelerwoude is gevraagd om de plannen zodanig uit te werken dat het herstel van de heide leidt tot de grootst mogelijke verbetering van de biodiversiteit in het gebied.”

Eelerwoude heeft onder andere de kapcontouren verwekt in bestektekeningen. Op grond van een natuurtoets zijn vervolgens de werkbestekken en werkprotocollen opgesteld. Eelerwoude contracteerde ook de aannemer.

Raatakkers en karresporen

Een uitdagend project om meerdere redenen. Eelerwoude: “In het gebied liggen onder andere waardevolle archeologische landschapselementen. De oudste sporen van menselijke activiteit zijn grafheuvels en contouren van raatakkers uit de ijzertijd. Uit latere periodes zijn op verschillende plekken nog karresporen te vinden. Deze elementen moesten bij het herstel van de heide behouden blijven.” Daarnaast is begin vorige eeuw een deel van het gebied ingericht als landschapspark. Behalve de omzetting van bos naar heide moest ook de structuur van dit park weer worden hersteld. Deze randvoorwaarden vroegen om een goede afstemming tussen de verschillende partijen.

Voorafgaand hebben ecologen van Eelerwoude waardevolle elementen als jeneverbesstruwelen, dassenburchten en bosmierkolonies gemarkeerd om te voorkomen dat die werden beschadigd.  Tijdens de uitvoering waren onze ecologen bovendien regelmatig in het veld aanwezig om erop toe te zien dat de bodem en de vegetatie niet onnodig werden beschadigd.

Steilwanden en natuurakkers

Door de omvang van het gebied en de opgave die er lag, werd het herstelproject opgedeeld in vier fasen die over een periode van 4 jaar werden uitgevoerd. Na het verwijderen van de bomen en het uitfrezen van de stobben werd op de vrijgemaakte grond steenmeel en kalk aangebracht om de mineralenbalans te verbeteren en de pH te verhogen, zodat de nieuwe heide zich makkelijker kan vestigen. Daarna werd maaisel van de omliggende aangrenzende heidevelden opgebracht, zodat zaden uit deze velden hier weer konden ontkiemen. Het achtergebleven bosstrooisel is afgevoerd naar agrariërs in de buurt om te gebruiken als bodemverbeteraar.

Bij de werkzaamheden zijn ook enkele steilwanden gecreëerd op plaatsen waar vroeger zand en leem is afgegraven. Deze steilwanden zijn uitstekende broed- en nestplaatsen voor graafbijen en oeverzwaluwen. Verder zijn stuifzanden hersteld zodat zandhagedissen daar hun eieren kunnen afzetten. Op verschillende plekken werden bovendien natuurakkers aangelegd: velden met inheemse kruidachtige planten waar reeën, vogels en andere soorten voedsel kunnen vinden.

Doordat over de hele lengte van de stuwwal 110 ha aan bomen is gekapt, is er weer een open landschap ontstaan. Het reliëf en geologische formaties als smeltwaterdalen zijn weer zichtbaar. Belangrijke zichtlijnen zijn weer hersteld: vanaf de top van de Lemelerberg kijk je nu weer uit op de Archemerberg. Ook de grafheuvels die voorheen schuilgingen in het bos zijn weer te zien. De jeneverbessen krijgen weer voldoende licht.